Niedożywienie nie tylko dotyczy osób starszych, ale także przewlekle chorych a nawet otyłych, które w ostatnim czasie utraciły zbyt dużo masy ciała…
Dokonująca się transformacja demograficzna niesie za sobą wzrost odsetka osób starszych. W sześciu największych krajach Unii Europejskiej, zatem we Francji, Niemczech, Włoszech, Polsce, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii odsetek osób powyżej 65 roku życia systematycznie rośnie. Wydłuża się także przeciętna długość życia, co będzie miało swoje konsekwencje w zwiększonej liczbie osób przewlekle chorych o zróżnicowanym stanie odżywienia, różnej samoocenie stanu zdrowia, a także możliwości wykonywania czynności życia codziennego [1, 2].
Proces starzenia się organizmu prowadzi do zmian w funkcjonowaniu różnych narządów w naszym organizmie. Zmiany te dotyczą między innymi układu nerwowego, krwionośnego, odpornościowego, kostno – mięśniowego, oddechowego, moczowego, ale przede wszystkim pokarmowego. Zmniejsza się ilość wydzielanej śliny, kubki smakowe słabiej reagują na smak jedzenia, przewód pokarmowy pracuje wolniej, wątroba i trzustka także zmniejszają swoją aktywność. Zmiany te powodują upośledzenie procesów trawienia i wchłaniania składników odżywczych. Dodatkowo pojawiają się braki w uzębieniu i nieprzyjemne dolegliwości ze strony układu pokarmowego tj. wzdęcia, nudności, zgaga, zaparcia czy biegunka. Wszystkie te czynniki prowadzą do utraty apetytu, selekcjonowania produktów ze względu na ich twardość, zatem stopniowego ograniczania produktów spożywczych w naszym menu. Konsekwencją takiego postępowania będzie nie tylko utrata masy ciała, ale także niedobory witamin i składników mineralnych. Należy pamiętać, że proces starzenia się łączy się z częstszym występowaniem chorób przewlekłych, które dodatkowo powodują zmniejszenie apetytu bądź wymagają zwiększenia w diecie ilości składników mineralnych i witamin. Jednak ryzykiem niedożywienia zagrożone są nie tylko osoby w wieku podeszłym, ale także pacjenci w każdym wieku z chorobami układu pokarmowego, nerwowego, po radio – i chemioterapii, z urazami głowy i szyi a także po zabiegach operacyjnych [3,4,5].
Za osoby o złym stanie odżywienia uznaje się osoby mające wskaźnik masy ciała tzw. BMI poniżej 18,5 kg/m2. Wskaźnik ten możemy obliczyć dzieląc rzeczywistą masę ciała (w kilogramach) przez wzrost (w metrach) podniesiony do kwadratu. Zwiększone ryzyko niedożywienia wykazują także osoby, u których masa ciała znacznie zmniejszyła się w ciągu ostatnich 3 miesięcy [6]. Właściwy stan odżywienia wpływa na przeżywalność pacjenta [7], zmniejsza ryzyko zgonu wśród pacjentów w wieku podeszłym [8], skraca czas pobytu w szpitalu i polepsza wyniki leczenia [9]. Pogarszający się stan odżywienia pacjenta prowadzi między innymi do obniżenia odporności organizmu, zwiększenia częstości zakażeń, długiego gojenia się ran pooperacyjnych, niedokrwistości i dalszej utraty masy mięśniowej.
Sposób żywienia jest czynnikiem sprzyjającym lub zapobiegającym wielu chorobom metabolicznym i nowotworowym nasilających się wraz ze starzeniem organizmu [10]. Zalecenia racjonalnego odżywiania się mówią o regularnym spożywaniu przynajmniej 4 – 5 posiłków w ciągu dnia. Dieta powinna być urozmaicona produktami z różnych grup produktów spożywczych czyli zawierać między innymi produkty zbożowe dostarczające głównie węglowodanów, produkty mleczne, chude mięso, ryby, drób będące źródłem pełnowartościowego białka, także owoce i warzywa. Te ostatnie powinny być konsumowane w każdym posiłku. Powinniśmy ograniczać spożywanie tłuszczu pochodzenia zwierzęcego na korzyć tłuszczów pochodzenia roślinnego czyli margaryn miękkich, oleju rzepakowego, słonecznikowego, sojowego czy oliwy z oliwek. Niezwykle istotne jest wypijanie odpowiedniej ilości płynów średnio 2 l w ciągu doby [6]. Przede wszystkim powinniśmy odnaleźć przyjemność w spożywaniu posiłków.
Wśród osób, u których sposób odżywiania się z różnych przyczyn nie jest realizowany prawidłowo można zastosować suplementy diety w postaci gotowych preparatów odżywczych. W aptekach między innymi dostępne są tzw. diety kompletne czyli zawierające odpowiednią ilość białka, tłuszczu, węglowodanów witamin i składników mineralnych. W niewielkiej objętości 200 ml znajduje się 300 kcal. Występują w postaci napoju mlecznego, jogurtowego czy owocowego w różnych wersjach smakowych. Opakowane są w kartoniki i nie wymagają dalszej obróbki kuchennej. Najczęściej stosowane są jako uzupełnienie zwykłej diety, wówczas 1 lub 2 posiłki mogą być zastąpione właśnie takim gotowym preparatem odżywczym. Powstały także diety gotowe do spożycia niezawierające tłuszczu, wówczas znajdują one zastosowanie w diecie pacjentów z zapaleniem pęcherzyka żółciowego i po jego resekcji, kamicy żółciowej, przewlekłym zapaleniu trzustki. Diabetycy o złym stanie odżywienia mogą skorzystać z preparatów Diasip zawierających substancje słodzące. W 200 ml tego preparatu znajduje się 1,8 wymiennika węglowodanowego i 200 kcal.
Pamiętajmy jednak, że przed podjęciem decyzji o suplementowaniu diety gotowymi dietami kompletnymi powinniśmy skonsultować się z lekarzem i dietetykiem. Lekarz zbada stan odżywienia i przyczyny nadmiernej utraty masy ciała oraz zaleci ewentualne uzupełnienie diety tymi preparatami. Natomiast dietetyk pomoże wybrać odpowiedni preparat i ustali zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze, co pozwoli właściwie uzupełnić dietę gotowymi dietami kompletnymi.
Artykuł ukazał się w magazynie „Na zdrowie. Dostępne bez recepty”