Alergie pokarmowe
Wiele uwagi poświęca się alergiom pokarmowym u niemowląt i dzieci, jednak pamiętajmy, że reakcja nadwrażliwości na pokarm może wystąpić w każdym wieku. Okazuje się, że alergia czy też nadwrażliwość na pokarmy u osób dorosłych staje się zjawiskiem coraz powszechniejszym.
Należy odróżnić alergie pokarmową od reakcji nadwrażliwości na pokarm, która obejmuje wszystkie niepożądane reakcje związane ze spożyciem pewnego produktu. Reakcje nadwrażliwości mogą być wynikiem uwrażliwienia przez przewód pokarmowy, oddechowy poprzez alergeny unoszące się w powietrzu (np. mąka) lub alergeny homologiczne (reakcja krzyżowa między pyłkami roślin a alergenami pokarmowymi).
Reakcje alergiczne manifestujące się przez przewód pokarmowy (biegunka, nudności, bóle brzucha, wymioty) powinny być różnicowane z celiakią (nietolerancja glutenu), reakcją toksyczną czy też z nietolerancją laktozy – cukru mlecznego.
Nierzadko obserwowany jest zespół alergii jamy ustnej objawiający się świądem, obrzękiem warg, języka, podniebienia także gardła. Reakcja taka jest wynikiem uwrażliwienia na pyłki jak i pokarmy czyli wystąpienia właśnie tzw. reakcji krzyżowej. Dla przykładu, osoba mająca alergię na pyłki brzozy może mieć reakcję alergiczną na orzechy laskowe, jabłko, brzoskwinię, czereśnię, pomidora, marchew czy selera. Osoba, u której potwierdzono alergię na pyłki traw może nie tolerować melona, pomidora czy pomarańczy.
Najczęstszymi atopenami (alergenami białkowymi) są: białko jaja kurzego, białka mleka krowiego, orzechy, soja, pszenica, ryby, cytrusy, roztocza kurzu, sierść kota, pyłki traw. Za około 90 % reakcji popokarmowych u dzieci i młodzieży odpowiedzialne są mleko, jaja, orzechy ziemne, soja, białka zbóż. Natomiast u osób dorosłych głównymi alergenami są orzechy arachidowe, ryby, mięczaki i skorupiaki, mleko i mięso. Uważa się, że wśród ryb najczęściej uczulają dorsz i węgorz, choć nie rzadko także nadwrażliwość wywołują pstrąg, łosoś, flądra, okoń, sola i tuńczyk. Ryby mają także wiele skrytych źródeł uczulenia, należy tu wymienić mączkę rybną będącą choćby składnikiem niektórych pasz zwierząt hodowlanych. Zatem nie trudno stwierdzić, że mięso zwierząt rzeźnych może z tego powodu stać się źródłem odczynów alergicznych. Kolejnym silnie uczulającym składnikiem diety są orzechy. Alergeny orzechów arachidowych zostały także wykryte w mleku matki. Niemowlęta może alergizować nawet tłuszcz arachidowy zawierający białka orzecha, obecne w niektórych mieszankach odżywczych dla niemowląt. Pewnym zagrożeniem dla alergików stały się produkty orientalne, których składnikiem są nie tylko ryby i ich przetwory, ale także olej arachidowy.
W sposób szczególny należy uważać na alergeny ukryte w produktach żywnościowych, które są składnikami celowo dodawanymi do produktu lub często pozostałością po procesie produkcji innego produktu spożywczego. Stąd uważne przeczytanie składu produktu i ostrzeżenia producenta o ewentualnej śladowej zawartości np. orzechów czy białek soi staje się niezwykle ważnym działaniem profilaktycznym wystąpienia reakcji nadwrażliwości. Wśród alergenów ukrytych możemy wymienić białka mleka, białko soi, białko jaja, orzechy arachidowe, laskowe, ziemne, włoskie, migdały, barwniki naturalne, sezam, ziarna maku, nasiona dyni czy słonecznika. W przypadku dziecka alergicznego niezwykle ważne jest kontrolowanie jego menu szkolnego, ale także edukacja w zakresie alergenów ukrytych w różnych produktach.
U niemowląt najczęściej mamy do czynienia z alergią na białka mleka krowiego, która wraz z wiekiem u większości dzieci ustępuje. Pewien odsetek dzieci nie nabywa pełnej tolerancji tego produktu, dodatkowo rozwijając nadwrażliwość na kolejne alergeny. Co więcej, dane z piśmiennictwa wskazują, że uczulenie na alergeny pokarmowe we wczesnym dzieciństwie stanowi czynnik ryzyka nadwrażliwości na alergeny inhalacyjne w późniejszym okresie życia. Stąd często poszukuje się udziału alergenów pokarmowych w przebiegu astmy u dzieci. W ramach zapobiegania chorobom alergicznym istotna staje się interwencja dietetyczna szczególnie u niemowląt, u których wystąpiły objawy kliniczne, i których rodzice mieli epizody atopowego zapalenia skóry. Skuteczność profilaktyki alergii zależy od postępowania z niemowlęciem i dzieckiem. Najlepszą formą prewencji jest karmienie dziecka piersią przez okres minimum 6 miesięcy. Pokarm matki poprzez zawartość głównie w tzw. siarze przeciwciał z grupy IgA, chroni dziecko przed nabyciem nadwrażliwości na alergeny pokarmowe. Immunoglobuliny IgA pomagają w utrzymaniu prawidłowej flory jelitowej, która jest czynnikiem chroniącym przed nadwrażliwością układu odpornościowego na atopeny. Kolejnym czynnikiem prewencyjnym jest wprowadzanie nowych produktów w odpowiednim czasie (zgodnie z planem żywienia dziecka) i co najważniejsze stopniowo. Wówczas mamy możliwość zaobserwowania reakcji dziecka na nowo wprowadzony produkt. Włączając do diety dziecka warzywa, zadbajmy aby pochodziły z upraw ekologicznych, bądź dobrym rozwiązaniem jest kupowanie produktów dobrych firm prowadzących kontrolę zawartości azotanów, azotynów i metali ciężkich w jarzynach gruntowych, a także w gotowych daniach z nich wyprodukowanych. Owoce wybierajmy krajowe (mniej środków ochronnych przed pleśnieniem), na początek najmniej alergizujące – jabłka, maliny i morele. Wśród mięs wybieramy jagnięcinę, mięso królika i indyka. Pozostałe mięsa mogą być wprowadzone po 1 roku życia, ryby w przypadku dzieci z ryzykiem alergii po 36 miesiącu życia. U niemowląt karmionych piersią wg nowego schematu żywienia produkty glutenowe w bardzo niewielkich ilościach (2 – 3 g) możemy wprowadzać od 6 miesiąca życia, jednak w pewnych przypadkach lekarz może zdecydować inaczej. Nie bez znaczenia pozostaje także dieta matki karmiącej w rodzinach z ryzykiem alergii, która nie powinna zawierać silnych alergenów takich jak: orzeszki ziemne, kiwi, owoce morza. Na liście powinien znaleźć się produkt, na który uczulone jest poprzednie dziecko. W przypadku niemowląt karmionych sztucznie znaczenie profilaktyczne ma stosowanie odpowiednio dobranych przez lekarza pediatrę i dietetyka diet eliminacyjnych opartych o preparaty hipoalergiczne o znacznym stopniu hydrolizy białek. Wprowadzanie kolejnych produktów przy karmieniu mieszankami odbywa się w sposób już powyżej opisany. Wciąż dyskusyjne pozostaje stosowanie diety eliminacyjnej u kobiet w ciąży, ponieważ wyłączenie w tym okresie z diety matki produktów mogących być alergenami nie przyniosło zmniejszenia występowania alergii pokarmowej u dzieci. Natomiast zaleca się eliminację alergenów z diety kobiety karmiącej, z uwagi na przenikanie alergenów do mleka kobiecego.
W ostatnim czasie coraz częściej w profilaktyce i leczeniu objawów alergii stosuje się probiotyki, czyli produkty zawierające określone szczepy różnych gatunków bakterii z rodzajów Lactobacillus i Bifidobacterium, szczególne nadzieje są wiązane z Lactobacillus GG.
Czy wyrastamy z alergii? W większości przypadków ma ona charakter przemijający, co wynika z pojawienia się tolerancji na pokarmy. Większość dzieci „wyrasta” z alergii około 5 roku życia, jednak ponad 30% dzieci uczula się na nowe pokarmy lub alergeny wziewne.
Warto podkreślić, że wywoływane przez konserwanty (kwas benzoesowy), barwniki, środki smakowe (kwas glutaminowy), siarczyny, pestycydy reakcje toksyczne także przyczyniają się do wywołania niealergicznej nadwrażliwości na pokarm.
Podstawą do rozpoznania alergii pokarmowej powinny być próby eliminacji i prowokacji pokarmowej przeprowadzane wyłącznie pod opieką lekarza.